Werkgeluk: een speld in een hooiberg?

Werkgeluk is steeds meer succes aan het ‘boeken’. In de literatuur wordt steeds meer melding gemaakt van het begrip en ook in wetenschappelijk onderzoek staat het topic ter discussie. Wat begon als een toevallige vermelding in een dankwoord in 2002 (“gaarne zou ik al die namen willen noemen waarmee ik heb samengewerkt en die zo enorm hebben bijgedragen aan mijn werkgeluk”), is werkgeluk nu een prominente titel op boekomslagen en een op zichzelf staand onderwerp. Maar misschien staat het topic nog te veel op zichzelf? Blijft het nog te vaak ongezien, ergens verscholen in een hoekje tussen vele andere thematieken? Zo heeft het begrip zelfs nog geen ingang gevonden in hét grote Dikke Van Dale woordenboek. De vraag rijst dan: hoe kunnen we aan werkgeluk werken als zelfs Van Dale het begrip niet kent en het nog niet officieel in onze taal verankerd zit?  

De recente evolutie van werkgeluk in onderzoek en literatuur

Als projectmedewerkers die zich dagelijks met het onderwerp werkgeluk bezighouden, lijkt werkgeluk alom aanwezig. Artikels, boeken, webinars, opleidingen, teambuildings … wekken de indruk dat werkgeluk een veelbesproken hot topic is. Maar is dit echt zo? Of zijn wij ondertussen al zo ondergedompeld in het bad van werkgeluk dat we vergeten dat het topic nog vrij nieuw en niche is en er nog een belangrijke weg ligt voor verdere sensibilisering en duiding rond het thema?

Een eenvoudige Google-zoekopdracht (op 16 mei 2024) laat zien hoe het thema steeds meer belangstelling krijgt. Namelijk, van slechts acht vermeldingen in 2000 naar 32.800 in 2023 en 34.100 in 2024. Dit illustreert hoe werkgeluk de afgelopen decennia een snelle opmars heeft gekend en steeds meer boven water duikt.

Deze evolutie is ook academici niet ontgaan. Onderstaande figuur toont het totaal aantal wetenschappelijke vermeldingen[1] van werkgeluk in Google Scholar per jaar en laat een duidelijke stijging zien.  

[1] Dit betekent niet dat elk resultaat een unieke publicatie is; het aantal vermeldingen kan zowel unieke publicaties als meerdere vermeldingen binnen eenzelfde publicatie omvatten.

Figuur 1. Wetenschappelijke vermeldingen van werkgeluk per jaar (Google Scholar Search)

Van een aantal schaarse vermeldingen van werkgeluk in het begin van de jaren 2000, vaak nog toevallig, duiken de eerste waardevolle vermeldingen op rond 2007 in Nederland. Er werd onderzocht hoe verschillende beroeps- en inkomensgroepen werkgeluk ervaren en waar geluk aan ontleend wordt, zoals de inhoud van hun werk, het loon, de werkdruk of de balans met het gezinsleven. Het gaat dan zowel over de invulling van het werk, alsook de werkomstandigheden en tevredenheid met werkuren en loon (Gesthuizen, 2007). Ook wordt de term vrij snel gekoppeld wordt aan het werken in de onderwijssector, zoals blijkt uit de publicatie ‘Bevlogen in het onderwijs’ van de Erasmus Universiteit Rotterdam. De kiem van Kapitein Werkgeluk werd dus tien jaar geleden gelegd.

In Vlaanderen doet het begrip voor het eerst haar intrede pas een hele tijd later, met een eerste vermelding in onderzoek van UGent, in 2020. Meteen is de term wel gekoppeld aan de onderwijssector, want het inspiratierapport buigt zich over personeelsbeleid in scholen.

In de jaren daarna krijgt het begrip vooral verder gevolg in Nederland, met af en toe ook aandacht in Vlaanderen. De associatie tussen werkgeluk en onderwijs blijft aanwezig en wetenschappers buigen zich steeds kritischer en breder over de term. Vragen die onder meer opduiken zijn: is werkgeluk slechts een hype of een duurzame verrijking? Welke nieuwe beroepstitels en rollen zijn er nodig om werkgeluk in organisaties te versterken? Welke voorzichtigheid vraagt het naar communicatie over het thema? Hoe realistisch is het beeld van werkgeluk?

Op vlak van wetenschappelijke vermeldingen is er vooral sinds 2012 een duidelijke toename, met een opvallende stijging sinds 2022, een stijging van 60,7% ten opzichte van 2021. De post-COVID periode heeft werkgeluk een flinke duw in de rug gegeven, onder meer door een ‘hapiness reset’. Corona heeft mensen doen vertragen en stilstaan bij wat belangrijk is, heeft tot nieuwe perspectieven en inzichten geleid, en heeft het belang van (werk-)geluk en welzijn hoger op de agenda geplaatst (Insite Consulting, 2021).

Deze aandacht heeft zich onder meer vertaald in een groter aanbod aan zelfhulpboeken en inspiratiegidsen over werkgeluk, zo leert onderstaande figuur naar evolutie van vermeldingen in Google Books. Waar werkgeluk in 2002 nog zelden voorkwam in boeken, tenzij in een dankwoord, is het maar pas vanaf 2007 dat het steeds meer een plaats krijgt in zelfhulpboeken. Er verschijnen steeds meer boeken over werkbeleving en werkplezier, met een sterke focus op het individu en de maakbaarheid van geluk. Pas na 2015 - mede door de trekkende rol van Vlaams werkgeluk ambassadeur Griet Deca en gelukexpert Dajo De Prins wordt er meer aandacht geschonken aan welzijnsbeleid, organisatiecultuur en het belang van goed leiderschap en teamverbinding. Na een sterke toename rond 2020-2021 (begin van de coronapandemie) lijkt de aandacht voor werkgeluk in literatuur terug een klein uitdovingseffect te hebben. Misschien heb je het zelf wel al ervaren: wanneer negatieve gebeurtenissen de overhand krijgen, komen basisbehoeften en sociale waarden naar boven, al kan ook dit op termijn terug verminderen.

Figuur 2. Boekvermeldingen rond werkgeluk per jaar (Google Books Search)

Bovenstaande trends wijzen op een toenemende aandacht naar werkgeluk, al verdwijnt en duikt dit ook verder onder nul, in verhouding tot de totaliteit van alle records. In het brede plaatje, zijn alle vermeldingen naar werkgeluk slechts een klein kruimeltje: een speld in de hooiberg. Het thema is stilaan zijn plaats aan het innemen, zijn ellenbogen aan het zetten en aan het knokken, maar het is er nog niet. Het feit dat het nog bijvoorbeeld nog geen plaats heeft weten te vinden in het Van Dale woordenboek bewijst misschien dat het nog te weinig zichtbaar is en nog te weinig besproken is?

Werkgeluk in onze taal & samenleving

Werkgeluk lijkt op het eerste zicht geen complexe term. Iedereen kan er zich een voorstelling bij maken en de term wordt snel in de mond genomen. Toch bestaat er geen eenduidige definitie en is het ook niet geregistreerd in de Dikke Van Dale: misschien wel de ultieme spiegel van wat leeft en verandert in de samenleving. Betekent dit dat werkgeluk onvoldoende aanwezig is en te onbesproken blijft? Het feit dat het niet officieel erkend is onze taal maakt het tot een breed en hol begrip, met het risico dat het moeilijk te vinden en na te streven is. Recent gaf professor en arbeidsmarktexpert Peggy de Prins (2023) nog aan hoe de term te hoge verwachtingen kan scheppen en een te geromantiseerd beeld ervan wel eens zuur kan opbreken. Werkgeluk mag zeker een belangrijke ambitie blijven, maar vraagt aandacht voor realisme en balans.

In het woordenboek zijn de termen “werk” en “geluk” beide afzonderlijk te vinden. Vallen beide dan écht niet met elkaar te verzoenen? Als we de brug zouden maken tussen beide omschrijvingen, zou werkgeluk gaan over ‘een gunstige loop van omstandigheden op het werk, bij iets waar je anders veel moeite en inspanning voor levert’. Deze definitie lijkt ons echter veel te eng en te sterk gebaseerd op het toeval: als iets wat je overkomt zonder invloed van jezelf of de omgeving. Volgens deze benadering zou werkgeluk nog te vaak een kwestie zijn van the lucky few. Niettegenstaande dat de sociale realiteit nog altijd ongelijk verdeeld is, er heel wat uitdagingen meespelen en er ook een link is met persoonskenmerken, geloven we vanuit Kapitein Werkgeluk dat je als individu en vanuit de omgeving zeker ook impact kan hebben op de beleving van werkgeluk.

Op basis van praktijkonderzoek en literatuur hebben we een definitie van werkgeluk opgesteld, wat samen met het kompas en het conditiemodel (zie onze navigatie workshop) van werkgeluk, verder op weg kan helpen en zo hopelijk ook een sterkere plaats krijgt in onze taal en dus in onze samenleving.

werk·ge·luk (het; o)

1. Een duurzame, positieve beleving, gevoed door jezelf, het werk en de omgeving: deels door een gunstige loop van omstandigheden, deels door eigen of gezamenlijke invloed;

2. Een bevredigend gevoel als gevolg van de vervulling van één of meerdere pijlers van het kompas van werkgeluk ↓;

3. Een ervaring waarbij de balans tussen voor- en tegenspoed positief uitvalt;

4. Een aanstekelijke energie die een positieve spiraal kan inzetten.

Met deze definitie hopen we verder kleine stapjes vooruit te zetten, verder te bouwen op wat pioniers twee decennia geleden zijn begonnen.

Verslag geschreven door projectmedewerkers Laura De Blaere en Sarah Daniels - © 2024 Kapitein Werkgeluk - Howest

Referenties

De Prins, P. (2023). Wees voorzichtig met de term werkgeluk. Op 4 juni 2024 gedownload van https://blog.antwerpmanagementschool.be/nl/wees-voorzichtig-met-de-term-werkgeluk

Gesthuizen, M. (2007). Het werkgeluk van laagbetaald Nederland. Veel geluk in 2007 : SCP. Nieuwjaarsuitgave 2007, 147.

Insite Consulting (2021). Culture Trend Report 2021_happiness reset. Op 4 juni 2024 gedownload van https://www.insites-consulting.com/media/2021/01/InSites-Consulting-Culture-Trend-Report-2021.pdf

Schaufeli, W.B., Loo, M., Velde, C. van der, & Sieger, H. (2013). Dossier Bevlogenheid. Op 17 juni 2013 gedownload van http://www.arbokennisnet.nl/images/dynamic/Dossiers/Bevlogenheid/D_Bevlogenheid.pdf